Svaka beba u BiH zadužena 2.858 KM

Zaduženost po stanovniku u Sloveniji iznosi 3.570 eura, a u Makedoniji 1.500 uvra.

S obzirom na to da javni dug Bosne i Hercegovine trenutno iznosi 4,5 milijarde eura i da on čini nešto manje od polovine bruto domaćeg proizvoda (BDP) države, BiH još nije na kritičnoj tački od javnog duga, koja je u Evropskoj uniji postavljena na 60 odsto BDP-a, kažu u Centru za novu politiku Srbije. “Imajući u vidu da većina zemalja Evropske unije ima viši udio javnog duga u BDP-u, Bosna i Hercegovina nije visoko zadužena zemlja. Srbija stoji nešto bolje od BiH s 38 odsto BDP-a”, kaže ekonomista Goran Nikolić, direktor Centra za novu politiku Srbije.

Prema preliminarnim podacima Centralne banke BiH, spoljni dug javnog sektora BiH krajem septembra je iznosio 5,8 milijardi KM, u šta su uključene tranše po osnovu stand-by aranžmana s Međunarodnim monetarnim fondom, povučene do 30. septembra 2010. godine. “Prema procjeni Ministarstva finansija i trezora BiH i nadležnih entitetskih ministarstava finansija, unutrašnji dug javnog sektora krajem prošle godine je iznosio oko 3,04 milijarde KM”, navode u Službi za odnose s javnošću Centralne banke BiH.

Uzimajući u obzir učešće spoljnog duga javnog sektora u BDP-u, u CB BiH navode da Bosna i Hercegovina spada u red umjereno zaduženih zemalja u odnosu na region. “Na kraju prošle godine udio spoljnog duga BiH u BDP-u je iznosio 21,7 odsto. Kada je riječ o zemljama u okruženju, prema podacima kojima raspolažemo, u istom periodu u Hrvatskoj je iznosio 35,3 odsto, u Srbiji 32,4 odsto, u Makedoniji 20 odsto i Sloveniji 35,9 procenata”, navode u CB BiH.

Bosni i Hercegovini je odobren trogodišnji stand-by aranžman od MMF-a u julu 2009. godine, u iznosu od 1,01 milijardu SDR. Od ukupno odobrenog iznosa stand-by aranžmana, BiH je, kako navode u Centralnoj banci BiH, kroz četiri tranše do sada iskoristila 338,20 miliona SDR, što izraženo i stvarno iskorišteno u domaćoj valuti iznosi 741,32 miliona KM. “S obzirom na to da je SDR valuta čija se vrijednost mijenja, prava visina duga biće poznata na dan dospijeća. Otplata duga počeće u 2012. godini”, navode u Centralnoj banci BiH.

U odnosu na period nastanka obaveza, spoljnu zaduženost BiH, prema podacima Ministarstva finansija i trezora BiH, čini stari dug nastao do 1992. godine i novi, ugovoren poslije 1995. godine. “Učešće ’starog duga’ krajem prošle godine u ukupnom stanju spoljne zaduženosti iznosi 39,2 odsto, dok se 60,8 odsto ukupnog stanja spoljne zaduženosti odnosi na ‘novi dug’”, navode u Ministarstvu finansija i trezora BiH.

Spoljna zaduženost, posmatrana po sektorima, odnosno namjeni zaduživanja, između ostalog daje i ocjenu efikasnosti ulaganja, a koja je posebno značajna sa stanovišta potencijalnog stabilizatora ukupnog ekonomskog stanja zemlje, odnosno podsticaja razvoja. Kako navode u Ministarstvu finansija i trezora BiH, odobrena kreditna sredstva u najvećem dijelu su bila usmjerena ka javnom sektoru, te za realizaciju infrastrukturnih projekata.

Govoreći o dinamici zaduživanja BiH, u Ministarstvu navode da u periodu od 2002. do 2008. godine nije bilo značajnijih oscilacija u stanju spoljne zaduženosti, koja se u tom razdoblju kretala na nivou četiri milijarde KM.  ”Značajniji rast spoljnog zaduživanja primjetan je u 2009. godini, kada je u odnosu na prethodnu godinu, zaduženost povećana za 18,5 odsto ili za nešto više od milijardu KM”, navedeno je u izvještaju Ministarstva finansija i trezora BiH.

U stanju spoljne zaduženosti Bosna i Hercegovina, do kraja 2009. godine, po strukturi povjerilaca i dalje bilježi najveću zaduženost prema međunarodnim finansijskim institucijama u iznosu od 60 odsto od ukupne zaduženosti i to 39 odsto prema Svjetskoj banci, sedam odsto Evropskoj investicionoj banci, sedam odsto Međunarodnom monetarnom fondu i sedam odsto Evropskoj banci za obnovu i razvoj.

Većinu novih kredita koji su odobreni BiH i dalje karakteriše povoljan kreditni aranžman s “grace” periodom i rokovima otplate, te fiksnom i relativno niskom kamatnom stopom. Prema riječima Aleksandra Ljuboje, predsjednika Sekcije za bankarstvo Udruženja ekonomista RS, SWOT, zaduženost BiH u protekle dvije godine ima trend rasta, te dodaje da je dodatno zaduživanje u zemljama u razvoju, odnosno u posttranzicijskom periodu, način opstanka. “Gorka činjenica je da, ukoliko želimo vratili stare dugove, moramo praviti nove. Ovakav stav sigurno nije popularan i može se tumačiti kao krajnja neodgovrnost. Dodatna zaduženja u uslovima deficita budžeta, socijalnih problema, stagnacije realnog sektora, može dobiti epitet krajnje neodgovornosti i izazvati zabrinutost”, smatra Ljuboja.

Ipak, dodaje da su dodatna, produktivna zaduženja, neminovnost i jedini način izlaska iz krize, jer investicioni ciklus industrijalizacije koji bi se oslanjao na druge izvore, osim kreditnih, nije realno očekivati u skorije vrijeme. Ljuboja upozorava na neophodnost razlikovanja produktivnog i neproduktivnog zaduživanja. “Neproduktivno zaduživanje koje za cilj ima potrošnju bez stvaranja nove vrijednosti, predstavlja odgađanje aktuelnih problema, dok produktivno zaduženje vodi ka stvaranju pretpostavki za uspostavljanje procesa privrednog rasta i razvoja”, navodi Ljuboja.

Dodaje da produktivno zaduživanje, koje s globalnog aspekta generiše nova radna mjesta, rast privredne aktivnosti, rast BDP-a, a samim tim i izvoza, je je trenutno krucijalno pitanje. “Gledano s aspekta pojedinačnih projekata, efekti zaduživanja moraju biti takvi da se u planiranom periodu generišu takvi prinosi od investicije da omogućavaju servisiranje kreditnih obaveza, te da stvore dodatnu vrijednost onima koji je implementiraju ili profit”, navodi Ljuboja.

Iz tog ugla, iako neminovno, buduće zaduživanje mora biti svrsishodno, a posebno pravovremeno, jer, u protivnom, mogu izostati očekivani efekti, te može biti narušen princip profitabilnosti i efikasnosti.
Goran Nikolić, direktor Centra za novu politiku Srbije, naglašava da se BiH zaduživala u prosjeku po vrlo povoljnim uslovima, nekoliko puta jeftinije nego što bi danas mogla da se zaduži, na primjer, na tržištu evro obveznica, gdje su nedavno Crna Gora i Albanija bile spremne da plate prinos na petogodišnje obveznice od 7,8 odsto, odnosno 7,5 odsto.

“Srbija se komercijalno zadužila po 6,3 odsto. Činjenica je, dakle, da je gro dugova BiH od međunarodnih finansijskih institucija i da oni objektivno nose vrlo niske kamate”, naglašava Nikolić. Dodaje da je spora implementacija projekata, inače, problem svih zemalja na nižem nivou razvoja, jer je teško uraditi svu potrebnu dokumentaciju, a na kraju, teško je naći i projekte koje će strane institucije procijeniti kao opravdane. I Aleksandar Ljuboja iz SWOT-a, ukazuje na to da dodatna zaduženja moraju biti u prvom redu produktivna, ali što je još važnije, njima se mora efikasno upravaljati.

“Buduće zaduživanje, svakako, treba da bude usmjereno prema onim privrednim subjektima i granama koje su izvozno orijentisane te imaju adekvatan proizvod koji može biti konkurentan na ino-tržištima, kada govorimo o izvozu, treba napomenuti da se ne radi o izvozu po svaku cijenu”, objašnjava Ljuboja. Za servisiranje spoljnog duga BiH za 2010. godinu, kako navode u Centralnoj banci BiH, planiran je iznos od 341,65 miliona KM, a za 2011. planirano je 386, 22 miliona KM. Govoreći o upravljanju dugom, Ljuboja dodaje da se, pored načela produktivnosti, mora voditi računa i o volumenima zaduženosti, zatim efikasnosti korištenja već odobrenih kreditnih sredstava iz ugla pravovremenog aktivranja istih, te namjenskog korištenja.

“Nepravovremeno korištenje ima za posljedicu izostanak očekivanih efekata, te stagnaciju, ali ponekad i dodatna finansijska opterećenja koja sebi ne možemo priuštiti u ovim vremenima”, kaže Ljuboja. Spoljni dug BiH, kako navode u Ministarstvu finansija i trezora BiH, redovno se servisira, što je od velikog značaja za očuvanje i poboljšanje kreditnog rejtinga.

Valutna struktura kredita BiH

Najveći dio duga Bosne i Hercegovine ugovoren je u najčešće korištenim svjetskim valutama: evro, dolar, SDR (Special Drawing Rights) i CPU (Currency Poll Unit). Polazeći sa stanovišta da je više od polovine duga BiH ugovoreno u evrima, te da naš režim deviznog kursa počiva na valutnom odboru i fiksnom kursu konvertibilne marke i evra (1KM = 0,5112902 EVRO), preostali dio duga podložan je promjenama, u zavisnosti kretanja kursa evra prema drugim valutama.
Zaduženost po zaposlenom 5.500 eura

Svaki stanovnik Republike Srpske, kako ističe Aleksandar Ljuboja, predsjednik Sekcije za bankarstvo Udruženja ekonomista RS, SWOT, zadužen je nešto ispod 750 evra, dok je svaki stanovnik BiH zadužen s nešto manje od 850 eura. ”Prema apsolutnim vrijednostima zaduženosti stanovnika u regionu možemo zključiti da je prosječan stanovnik RS, odnosno BiH, u boljoj situaciji od onih u okruženju. Ali, ako posmatramo zaduženost po zaposlenom stanovniku, u korelaciji s prosječnom platom, situacija nije tako optimistična”, upozorava Ljuboja.

Dodaje da, posmatrano iz tog ugla, BiH spada u zemlje s visokom zaduženošću. “Recimo, u Srbiji zaduženost po zaposlenom je oko 2.000 eura, u Makedoniji 1.700 eura, u Sloveniji 7.200, dok je u Hrvatskoj čak 10.000 eura, a u Crnoj Gori i BiH 5.500 eura”, objašnjava Ljuboja.

(SodaLIVE.ba/Nezavisne novine)