Hram svetog proroka Ilije u Puračiću: Nacionalni spomenik izgrađen 1903. godine

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2009. godine, proglasila je „Historijsku građevinu – Hram svetog proroka Ilije sa pokretnom imovinom u Puračiću, općina Lukavac“, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Hram svetog proroka Ilije izgrađen je 1903. godine umjesto pravoslavne crkve od drveta koja je prethodno izgrađena u Puračiću na drugoj lokaciji 1881. godine. Iako je ova crkva u arhitektonskom smislu skromna i sastoji se od jednog jednostavnog broda i zvonika građenog od sitne pečene opeke, ona ima znatnu ambijentalnu vrijednost i od velikog je povijesnog i tradicionalnog značaja za identitet grada gdje je čaršija već bila uspostavljena u osmanskom periodu. Crkva sv. Ilije u Puračiću zadržala je svoj izvorni oblik, osim drvenog zvonika koji je uništen 1929. godine i zamijenjen zvonikom izgrađenim od izdržljivijih materijala. Crkva je također zadržala skoro cjelokupnu unutrašnju dekoraciju, uključujući ikonostas koji sadrži ikona na platnu iz ranog 20. stoljeća, te druga obilježja

Mjesto Puračić je tokom prve polovine 19. stoljeća, dakle još za vrijeme osmanskog perioda, imalo razvijenu Čaršiju i kao takvo je imalo sopstvenu pijacu, pazarni dan i tradicionalni godišnji sajam – vašar. Takvo stanje se održalo i tokom austrougarskog perioda, a i kasnije, pa je ovo mjesto imalo važnu privrednu i administrativnu funkciju sve do kraja Drugog svjetskog rata, odnosno do 1945. godine. Tridesetih godina 20. stoljeća značaj ove općine je dodatno uvećan. Pored starog područja (Puračić, Devetak, Modrac, Prokosovići, Bikodže, Turija, Mosorovac, Jaruške i Treštenica) ovoj općini su priključena i druga područja: cjelokupna tadašnja banovićka općina i veći dio poljičke općine. Na taj način se teritorija općine protezala od rijeke Spreče do rijeke Krivaje, uključujući i selo Gosovicu, koje se nalazi sa lijeve strane rijeke Krivaje.

Puračić je u tom periodu predstavljao jednu od najvećih i privredno najrazvijenijih općina u Tuzlanskom srezu. U Staroj puračkojj Čaršiji, tokom osmanskog perioda formiran je dio naselja sa srpskim stanovništvom od desetak kuća. To su bile kuće Josifa Popovića, Jove Babunovića, Nikice Babunovića, Jeste i Jove Lukića, Milana Petrovića, Markovića i drugih.

U blizini kuće Jove Babunovića 1881. godine, sagrađena je prva drvena pravoslavna crkva u Puračiću. Ova mala crkva je osvještana 20. jula iste godine od strane zvorničko-tuzlanskog mitropolita Dionisija i tog dana je osnovana crkvena općina. Prethodno je građanin Puračića Vaskrsije Božić darovao zemlju i drvenu zgradu od koje je napravljen Hram sv. proroka Ilije, koji je na ovom mjestu služio sve do 1896. godine. Nakon što je sagrađena crkva, 1885. godine osnovana je i škola. Drvena crkva je bila izgrađena od trošne drvene građe i bila je u lošem konstruktivnom stanju.
Zbog takvog stanja, 1895. godine se započelo sa gradnjom nove crkve na pristupačnijem ravničarskom dijelu Puračića, ispod Čaršije prema rijeci Spreči. Hram sv. proroka Ilije u Puračiću izgrađen je od strane poduzetnika Dimitrija Starčevića i majstora Gavre Gajića. Hram je osvećen 14. oktobra 1903. godine od strane mitropolita Nikolaja. Stara i oronula drvena crkva je potom porušena 1909. godine i na mjestu gdje je bio oltar podignut je spomenik. Istovremeno su rađeni i manji građevinski radovi na novosagrađenoj crkvi Sv. proroka Ilije. Krajem I svjetskog rata, austrougarske vlasti su skinule crkveno zvono, u cilju pretapanja i pravljenja topovskih cijevi i drugog ratnog materijala. Novo zvono je nabavljeno tek 1924. godine i bilo je privremeno postavljeno na drvenom zvoniku u neposrednoj blizini crkve, a prenijeto je na novosagrađeni zvonik 1929. godine.

Hram svetog proroka Ilije u Puračiću, općina Lukavac, pripada tipu jednobrodnih crkava sa zvonikom, zidanih sitnom ciglom – opekom. Historijska građevina ima pravougaonu osnovu dimenzija 18,80 m x 11,70 m. U osovini crkve, koja je orijentirana u pravcu istok – zapad, sa zapadne strane, nalazi se zvonik dimenzija 3,40 m x 4,10 m. U istoj osovini sa istočne strane nalazi se apsida poluprečnika od 3,50 m, tako da ukupne dimenzije crkve, računajući zvonik i apsidu iznosi 25,70 m x 11,70 m. Visina objekta do sljemena dvovodnog krova iznosi 12,20 m. Visina hrama do strehe krova iznosi 10.50 m, a visina tjemena zvonika iznosi 18,50 m.

Pokretnu imovinu sačinjavaju: ikonostas sa 14 ikona na platnu, crkveni tron sa kompozicijom sv. Save, arhiepiskopa srpskog i ikona Ilijinog uzlaska na nebo u ognjenim kolima, te drveni krst.

Projekat „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, tokom 2018. godine, izvodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.