Sto deset je godina od smrti velikog američkog novinara (između ostalog urednika New York Timesa i New York Suna) Johna Swintona, koji je je slovio za jednog od najuglednijih i najuticajnijih novinara svog doba, ali je o svojoj profesiji mislio sve najgore. Pozvan da govori na skupu novinara u New Yorku, o slobodi štampe, u već poznim godinama, sa iskustvom iza sebe, kolegama se obratio riječima, koje do dana današnjeg predstavljaju neprevaziđen portet jedne precijenjene profesije, pune samodopadnih licemjera i bezlične mase konformista: „Ne postoji takva stvar u ovoj fazi svjetske istorije, u Americi, koja bi se mogla nazvati nezavisno novinarstvo. Vi to znate, i ja to znam! Niti jedan od vas se ne usuđuje napisati svoje vlastito iskreno mišljenje, a i da ima hrabrosti, unaprijed zna da se to nikada ne bi pojavilo u štampi. Mene svake sedmice plaćaju da svoje iskreno mišljenje ne objavljujem u novinama sa kojima sam povezan. I vama drugima isplaćaju slične plate za slične stvari, i bilo koji od vas koji bi bio tako glup napisati svoje iskreno mišljenje, u nekom od izdanja svojih novina, u roku od 24 sata našao bi se na ulici u potrazi za drugim poslom. Posao novinara je da uništi istinu, da izravno laže, da izopačuje, da omalovažava, da se na koljenima ulizuje bogatašima, i da proda svoju zemlju u svojoj trci za dnevnom porcijom kruha. I vi to znate, i ja to znam koliko je apsurdno ovo nazivati nezavisnom štampom. Mi smo alati i vazali bogatih ljudi koji su sakriveni iza pozornice. Mi smo lutke koje plešu onako kako oni vuku konce. Naši talenti, naše mogućnosti i naši životi su u vlasništvu drugih ljudi. Mi smo intelektualne prostitutke”.
KRATKA ISTORIJA GERILSKOG RATOVANJA
Najsvjetlije tačke exjugoslovenskog i postjugoslovenskog novinarstva (one koje su se opirale navedenoj definiciji, služeći čitavoj profesiji kao potemkinovska kamuflaža zastrašujuće moralne praznine, pa i zla) su omladinski časopisi koji su izlazili 80-ih godina prošlog stoljeća (prije svega Polet, Mladina i Stav, a onda, drugoligaši Valter i Naši dani) i tzv. nezavisni mediji, koji su, manje-više, njihovo direktno nasljeđe (neki, kao sarajevski Dani, i bukvalno, a Feral, kao švarcnegerovski nabildani bivši studentski kržljavac, koga je pad na planetu Tuđman pretvorio u Supernovinu, svjetonazorski).
Neizostavni dio priče su i elektronski mediji, odnosno omladinske radio stanice (kao što je kultni ljubljanski Radio Študent, te, beogradski B92 ili zagrebačka 101-inica, čiji je put gotovo identičan onom Dana – od omladinskog medija, preko radikalnog nezavisnog kritičara totalitarno-pljačkaške tranzicije, do samouništenja i prodaje bilo kome zainteresovanom), na čiju svojevremenu energiju, hrabrost i beskompromisnost, referiraju neki postratni projekti, uključujući i najznačajnije političke emisije na javnim emiterima novonastalih država – fascinantna beskompromisnost “Latinice” i njene zabrane i uporni pokušaji da je se stavi pod kontrolu, kao da su preslikani iz vremena omladinskih medija, a na tom “omladinskom” duhu, koji je u sebi sintetizirao postpunk energiju, neumrli duh 68-aškog revolucionizma i naivnu idealizaciju vrijednosti Zapada (i koji je podrazumijevao radikalizam, prelazak preko ivice, ignorisanje posljedica i borbu za vlastite ideale, namjesto “profesionalne” neutralnosti, iza koje se najčešće krije tek kukavičluk i prostitucija) izgrađen je i magazin “60 minuta”.
Tu su, naravno, i internet mediji – kao što su nezaobilazne “E-novine” nesalomljivog Lukovića ili obećavajuća banjalučka Buka – koji su priča za sebe, ali, koji, u ciljanom segmentu, zapravo, predstavljaju pokušaj održanja u životu određenog duha u novom tehnološkom obliku, važnost čega dobija na intenzitetu, ubrzanim dovršavanjem procesa (samo)uništavanja “nezavisnih medija” (tj. onog što smo pod tim imenom prepoznavali na ovom prostoru).
Zajednička karakteristika svih ovih medija je da su izuzeci od pravila ili, da parafraziram dragu mi ciničnu opasku, na sarajevo-x.comu: nisu autentični predstavnici novinara (hvala).
Suštinski, kao što, u aktuelnom istorijskom trenutku, klasične propagandne mašine, sredstva specijalnog rata ili oružja u rukama mafije, koja služe za reketiranje i obračune sa neposlušnima, imaju samo formu medija, tako su i oni koji su najzaslužniji za pozitivni dio imagea medija na ovim prostorima, samo formalno pripadali žurnalizmu, a ustvari se radilo o intelektualnoj urbanoj gerili, koja se infiltrirala u pore sistema i pod svoju kontrolu, na izvjesno vrijeme, stavljala mehanizme osmišljene s potpuno drugačijim ciljem.
PROFESIONALCI UBIJAJU PROFESIONALIZAM
Upravo je taj (“ne profesionalni”) motiv u korijenu (i s njim povezani izostanak straha od gubitka posla, koji, inače, masu “profesionalaca” efikasno udaljava od kanona profesije i pretvara u poslušnike), i njegovo neshvatanje (ili neprihvatanje), izvor svih aktuelnih kontroverzi, pogrešnih tumačenja i apsurdnih optužbi.
Medijski “čistunci”, ogrezli u konformizmu, skrivajući se iza floskula o profesionalnosti, sa zgražavanjem, odbijaju društvenu angažovanost novinara ili tek nepristajanje na omiljenu ovdašnju kolektivnu igru ludih i zbunjenih (ponašajući se kao urednici stranih medija, koji su iz Bosne povlačili svoje novinare, kad bi oni, suočeni sa stvarnošću, postali nesposobni da zadrže unproforovsku ekvidistancu, shvativši da zločinac i žrtva nisu nikakve “strane u sukobu”), ne shvatajući (kao ni, svojevremeno, Vatikan, kada je ekskomunicirao latinoameričke sveštenike, koji su se pridruživali ljevičarskoj gerili u borbi protiv zločinačkih diktatorskih režima i njihovih odreda smrti) da se profesionalizam (poslanje) i društveni angažman ne isključuju, nego naprotiv (jel to Dani treba da se stide što su godinama, osim što su bili nezavisni medij, predstavljali i jedinu pravu opoziciju i jedinu istinsku intelektualnu scenu i jedinu javnost ove zemlje?). A čak i iskusni analitičari prave neoprostivu grešku trpajući sve u isti koš (“svi smo isti”? ni u spolovilu!) i upotrebljavajući izraz “društveno-politički ratnici”, u pežorativnom smislu, za kompletnu profesiju.
Ratnici su, međutim (i to u pozitivnom smislu), samo zanemariva manjina, unaprijed osuđena na poraz, ali svjesna da je u sukobu sa tranzicijskim trashom – neofašizmom, mafijom, kršiteljima ljudskih prava, autokratskim demagozima i širiteljima mržnje – jedini moralni (a, bogami, i profesionalni) odgovor: “Bolje rat, nego pakt”; čak i kad je većinska volja javnosti, sadržana u “mudrosti” “Ćuti i trpi” (Ima li išta gluplje nego kad, nakon ponovnog izbora iste(!) vlasti anketirani građani izjavljuju “Nadamo se da će biti bolje”? Ili kad se nedenacifikovana javnost proglašava mjerom vrijednosti koju treba da poštuju javni emiteri?). A ostatak su, uglavnom (“sa časnim izuzecima”) ili klasične sluge (režima, ideologije, vlasnika medija) i intelektualne prostitutke (spremne da se prodaju i samo za redovnu platu), koje medije pretvaraju u sredstvo za kontrolu mase ili ćutljiva gomila kukavica i konformista (koji čak i kanone novinarstva izvrću i zloupotrebljavaju za opravdanje vlastite ćutnje ili za demoniziranje nekolicine koja ćutati odbija).
Stanovita perverzija, s ozbiljnim posljedicama, je, međutim, kad gerili koja se infiltrira na neki veliki, uticajan medij, poput javnog servisa, uspije da uspostavi potpunu kontrolu nad njim, pri čemu se omasovljenje Pokreta ne dešava na svjetonazorskoj ravni, nego višestruko opasnom promjenom pozicije autsajdera u poziciju gazde, i regrutovanjem poslušnika, po principu po kojem bilo koji gazda regrutuje bilo koje poslušnike (iz iste, bezoblične, mase) i eliminisanjem neposlušnih, opet, po principu po kojim bilo koji gazda eliminiše sebi neposlušne. Ne shvatajući, pritom, da je jedino što se promijenilo njihova pozicija u strukturi moći, a da je sistem (koga je, zapravo, trebalo promijeniti) ostao netaknut.
GDJE JA STADOH, TI PRODUŽI, DRUŽE ASSANGE
Medijska gerila, da bi ostala to što jeste i da bi njen radikalizam imao društveni smisao i korist, mora, nužno, ostati u poziciji autsajdera i alternative, nasuprot bilo kojem obliku moći. Njena društvena uloga je da pomjera granice, a ne da nameće određene oblike ponašanja. Svojevrsno nasilje u javnom prostoru, koje ona vrši, je podrazumijevajuće i korisno, ali samo ukoliko ne pređe određenu mjeru, ukoliko je to legitimni samoodbrambeni akt društvene manjine u obračunu sa režimom pod kojim djeluje ili lokalnom većinom.
Svako djelovanje u drugačijim okolnostima, s pozicije neprimjerene moći ili uticajne veličine, pogotovo u vezi s jakim političkim snagama ili čak vlašću, obesmislilo bi, obezvrijedilo i nepovratno samokompromitovalo i najbolji medijski projekat. Zamislite (nezamislivo) da je Feral vezao svoju sudbinu za neku stranku i da je nakon njene pobjede na izborima, s pozicije megafona vlasti (“državotvornog medija”), počeo da, u svom prepoznatljivom maniru, tretira protivnike “svoje” stranke. Najznačajniji i najugledniji medij na prostorima ex Jugoslavije istog bi trenutka bio percipiran kao omraženi inkvizitor, koga tek elementarna pismenost razdvaja od “novinarstva” Riste Đoge. Upravo je autsajderska pozicija, neuprljanost vezama s politikom i sukob s nemjerljivo jačim protivnikom (autoritarnim režimom, crkvom, društvom linča), uz principijelno zalaganje za ljudska prava pritom, opravdavao sav Feralov “radikalizam”. Upravo je autsajderska pozicija (i nedvosmislena negativnost likova kojim se bavi) ono što opravdava Lukovićeva nemilosrdna “patosiranja” njegovih protivnika i što ta “patosiranja” čini urnebesno zabavnim. Da to čini kao generalni sekretar vladajuće partije, sa pozicije sile i moći, niti bi bilo opravdivo, niti zabavno. Bio bi samo inteligentnija verzija Rajka Vasića.
Ili, da uzmemo lokalni primjer. Emisija kakva je “60 minuta” na FTV-u, značajna je kao autonomni organizam na televiziji koja ima vlastitu logiku djelovanja i, u okviru svog programa, miri različite društvene interese. Značajna je, dakle, kao “jedan od pogleda”, onaj radikalni, provocirajući, pomjerajući (u stalnom sukobu i sa samom kućom u okviru koje djeluje, između ostalog). Onog trenutka kad ta televizija postane tek popunjavanje vremena između dva pojavljivanja gerile sa svojim saopštenjima za javnost, čitava se stvar pretvara u tragikomediju, u kojoj se oba aktera teško (samo)kompromituju i gube svoje karakteristike – niti je televizija više televizija, niti je gerila više gerila. I jedni i drugi, osim što ne vrše svoju društvenu funkciju, postaju najbolji argumenti medijskom i svakom drugom smeću da su u pravu.
A, nisu! Posrtanja i samoubistva nekadašnjih svjetionika slobodne riječi ili gerilska pohlepa za moći (ili se radi tek o lošoj taktici, potezima iz očaja ili prekoračenju nužne samoodbrane?) ne može promijeniti činjenicu da su oni godinama bili među rijetkim vrijednostima na ovdašnjoj javnoj sceni (neki, u najgorim vremenima, i jedino vrijedno). A da je većina njihovih aktuelnih kritičara (koja se ne usteže dodirnuti moralno dno, pridružujući se hajci notornog Zla ili ih čak s tim zlom i “metodološki” i suštinski izjednačavajući), u to doba, kad se prijetilo i “kotrljanjem glava”, “mudro” ćutala, koketirala sa zločinačkim režimima ili im bila otvoreno u službi.
A pogotovo, loši pojedini potezi “društveno-političkih ratnika” ne mogu biti argument za negiranje samog smisla borbe i potrebe postojanja medijske i intelektualne gerile, u tranzicijskim uslovima. A i inače (pogledajte pod VikiLeaks).
(SodaLIVE.ba/Zurnal.info)
