Piše: dr Nermina Imamović Zaimović, spec. porodične medicine
Po definiciji, depresija se može definisati kao pad raspoloženja, koji po svojoj jačini, trajanju i nemogućnostima da ga osoba kontrolira, odstupa od svakodnevnih promjena raspoloženja.
To je univerzalno iskustvo koje je staro kao i cijelo čovječanstvo. Naziv potiče od latinske riječi ” deprimere”, što znači potisnuti ili udubiti se u nešto.
Depresivni poremećaj karakterišu epizode depresivnog raspoloženja koje se mogu ponavljati tokom života , te onda govorimo o ponavljajućim depresivnim poremećajima.
U ordinaciju porodičnog ljekara javljaju se osobe bilo koje životne dobi, ali najčešće osobe između 20 i 35-e godine života. Najčešća dob javljanja je oko 27-e godine života. Naime, 25 do 30 % pacijenata se odmah javi porodičnom ljekaru, a ostali pacijenti ostaju neprepoznati. Po spolnoj strukturi najčešće su to osobe ženskog spola, odnosno svaka peta žena i svaki deseti muškarac doživi jednu ozbiljnu depresivnu epizodu. Naslijeđe, tj. najbliži srodnici imaju do 3x veći rizik za nastajanje ove bolesti. Po statističkim podacima SZO iz 2020. godine, kao i po podacima iz ordinacije porodičnog ljekara, to je druga bolest po učestalosti ( nakon KV bolesti), naročito u vrijeme pandemije Covid-a 19.
Glavni simptomi sa kojima se pacijent javlja u ordinaciju porodičnog ljekara su: sniženo osnovno raspoloženje, gubitak energije, pad koncentracije, poremećaj apetita, sna, a u težim situacijama osjećaj beznađa i razmišljanje o samoubistvu. U vrijeme pandemije Covid-a 19, najčešći razlozi javljanja pacijenta porodičnom ljekaru su gubitak posla, osjećaj tuge nakon gubitka voljene osobe od Corone, nemogućnost vraćanja kredita, te se pacijent osjeća depresivno. Kod radno aktivne populacije depresija sa sobom nosi i gubitak sposobnosti za rad. Glavno ” oružje”, u postavljanju pravovremene dijagnoze kod pacijenata koji pate od poremećaja raspoloženja, kao i u odabiru terapije je detaljno uzeta anamneza. Pri tome može se koristiti i heteroanamneza , klinički pregled ( lab. i sl. da se isključi anemija, hipotireoza…), ocjenske skale, kao i pažljivo promatranje bolesnika tokom razgovora, vodeći računa da to ne bude „napadno“. Razlikujemo tipične ili A simtome kao što su: depresivno raspoloženje, gubitak interesa i zadovoljstva u svakodnevim aktivnostima, smanjena životna energija. Drugi česti simptomi ili B simptomi su: poremećaj sna, poremećaj apetita, koncentracije i pažnje, smanjeno samopoštovanje, ideje krivnje i beznađa… U zavisnosti od skora ove skale A i B postavlja se dijagnoza: laka ,srednje teška ili teška depresivna epizoda. Simptomi moraju biti prisutni najmanje dvije sedmice. Prema MKB 10 klasifikaciji, bolesnik treba imati prisutne simptome lošijeg raspoloženja, gubitak interesa i smanjenje energije kao obavezne simptome za postavljanje dijagnoze.
Jedan od ciljeva ljekara porodične medicine, obzirom da smo im mi prvi kojima se javljaju na pregled je rano otkrivanje i prepoznavanja stadija bolesti. Takođe, preporuke SZO su da se dijagnoza i terapija depresije dijagnosticiraju na nivou primarne zdravstvene zaštite. Porodična medicina, doktor sa svojim timom, čine bazu primarne zdravsvene zaštite. Zato je potrebno multisektorsko partnerstvo i saradnja sa Centrom za mentalno zdravlje, kao i uključivanje lokalne i šire drušvene zajednice u rješavanju ovog problema. Zajedno sa anksioznošću, ovo je bolest savremenog doba, od koje pate velike grupe ljudi, a koja nažalost ostane neprepoznata.
Liječenje ovakvih bolesnika treba početi što ranije, čim se isključe organska oboljenja. Porodični ljekar uz psihoterapiju, kao jedan od prvog vida liječenja, treba sprovesti što ranije. Treba steći povjerenje pacijenta, pokrenuti razgovor i odvojiti dovoljno vremena, da bi vidjeli u kojem stadiju oboljenja se nalazi . Uključiti farmakološku terapiju, objasniti način uzimanja terapije, ali ne kliničkim jezikom, već narodnim jezikom, jer će ga tako pacijent najbolje razumjeti. Prva faza liječenja traje četiri do osam sedmica. Kod pacijenata koji reaguju na antidepresiv, prva poboljšanja se vide nakon dvije do tri sedmice. Smanjenje simptoma za 40 do 50%, vidi se nakon četiri sedmice. Ukoliko se postavi dijagnoza teška depresivna epizoda sa suicidalnim mislima, takvog pacijenta šaljemo na hospitalizaciju.
Od farmakološke terapije koriste se antidepresivi koji djeluju anksiolitički, antipanično, stimuliraju apetit, djeluju analgetski te imaju uticaj na preživljavanje neurona. Selektivni inhibitori ponovne pohrane serotonina(SSRI) su lijekovi prvog izbora u terapiji depresije, kao što su: escitalopram, fluvoksamin, paroksetin, sertralin ( koji se naročito dobro pokazao kod osoba ženskog spola). Uz ove lijekove preporučuju se i anksiolitici, ali ne duže od jedan mjesec, poslije po potrebi. Važno je napomenuti pacijentu da to nije ” magična” tableta koja će djelovati odmah. Prvi pozitivni efekti se očekuju nakon dvije do tri sedmice od uzimanja terapije. Objasniti im da prvih sedam dana uzimaju jednu polovicu tablete, a nakon toga cijelu tabletu. Ovakve pacijente( iz ličnog iskustva) treba prozvati na telefon za par dana, jer ih to stimuliše. Naime, jako im je važno da neko brine o njihovom zdravlju.
Nažalost, oko 50% depresivnih bolesnika ostaje neprepoznato, 70% se ne liječi, samo 10 % pacijenata se liječi shodno savremenim terapijskim pristupom. Veliki broj neprepoznatih pacijenata, naročito mladih osoba, završava suicidom.
